Verdedigingswerken | Gertruid Bolwater

Het verhaal van Getruid Bolwater staat symbool voor de heldhaftige verdediging van de stad Venlo in de loop van de geschiedenis. Maar wie was deze vrouw? Alle gegevens wijzen naar een persoon die ‘uitgevonden’ is en een belangrijke rol heeft gespeeld voor de identiteit en bewustwording van de Venlose burgers. Over het leven van Gertruid (Gertrude, Truuj, Trui) Bolwater is echter verder niets bekend. Het is zelfs de vraag of zij ooit bestaan heeft. Dit maakt haar verhaal nog meer bijzonder.

In 1511 werd Venlo belegerd door de troepen van keizer Maximiliaan I. Deze wilde Gelre inlijven, maar hertog Karel van Gelre verzette zich en kreeg daarbij steun van de Franse koning. Bij de laatste aanval zou een vrouw, Gertruid Bolwater, een vaandrig die op de muur was geklommen met een steen hebben verwond en diens vaandel afgepakt hebben. Na een triomftocht door de stad werd het aan de voorgevel van haar huis opgehangen.

Opvallend is dat er in de eerste decennia na het voorgevallene nooit is geschreven over de prestatie van Gertruid Bolwater. Alle kronieken en pamfletten die kort na het beleg verschenen zijn, roemen de dapperheid van de inwoners, maar reppen met geen woord over haar heldendaad. In het verslag van de Blijde Inkomste van kroonprins Filips (II) in 1549 worden de zeden, gewoonten en historische ontwikkelingen van de belangrijkste Nederlandse steden beschreven, maar bij Venlo ontbreekt de vermelding van deze heldin. Ook bij lokale en regionale geschiedschrijvers of in de kunst (schilderijen, houtsneden) die ter meerdere eer en glorie van de stad werden vervaardigd, is niets te vinden.

Voor het eerst wordt in 1632 melding gemaakt van een heldhaftige vrouw in de geschiedenis van Venlo: de Jezuïet Famiano Strada beschrijft in het boek De Bello Belgico (geschreven rond 1602, gepubliceerd in 1632 en in het Nederlands vertaald in 1646) het beleg van Venlo door de hertog van Parma in het jaar 1586, en vermeldt daarbij terloops, dat ‘voor een zeventig jaar’ een (naamloze) vrouw mee had gevochten. Heeft Strada de vrouw misschien verzonnen om de overwinning van de katholieke hertog van Parma op het heldhaftige Venlo extra glans te geven? Ook in de volgende honderdvijftig jaar zal zij, weliswaar nog altijd zonder naam, steeds weer als dappere ‘helleveeg en amazone’ worden opgevoerd.

Ofschoon Nederland na de Franse tijd een politieke eenheid werd, bleven de Limburgers zich als vreemdelingen in het Nederlandse staatsverband beschouwen. Zij gingen op zoek naar een eigen lokale identiteit en geschiedenis, en zo kwam ook het beleg van 1511 weer in de belangstelling te staan. Nu kreeg de heldin ook haar naam; helaas maakt Keuller, de auteur van de eerste stadsgeschiedenis van Venlo (1843) op geen enkele manier duidelijk hoe hij aan de naam Gertruid Bolwater komt. Haar lokale bekendheid nam toe toen Nederland rond 1860 werd bedreigd door het machtige Pruisen. De heldendaad van Gertruid Bolwater werd nu op nationale schaal voor het voetlicht gebracht. Van lokale heldin werd zij, net als Kenau Simonsdr. Hasselaar, tot vaderlands voorbeeld gepromoveerd. Met een aan haar gewijd toneelstuk (1866) bereikte Gertruid Bolwater haar grootste roem. In Venlo werd er een straat naar haar genoemd; nadien verdween zij echter razendsnel weer uit de herinnering.

In de door de NSB overgenomen Nieuwe Venlosche Courant wordt Gertruid Bolwater in 1943 nog

Sinds de Tweede Wereldoorlog herinneren alleen de naar haar vernoemde straatnaam en enkele carnavaleske liedjes nog aan Gertruid Bolwater. Men heeft haar historische werkelijkheid waarschijnlijk nooit echt geloofd: zij was slechts een vermeende heldin voor moeilijke tijden.

In 2009 is er een sculptuur gemaakt door Ineke Kaagman. Het kunstwerk moet het stadsfiguur, Gertruid Bolwater, uitbeelden. Het beeld heeft de naam confettimeisje meegekregen, omdat het de bedoeling is dat mensen kauwgom op het beeld kunnen plakken. In 2012 is het beeld verhuisd vanuit de stadsbibliotheek naar een locatie aan de Bolwaterstraat. Alhoewel het dus vreemd is, mag je op dit beeld legaal je kauwgom plakken.